گذری بر مقوله کتاب و کتابخوانی

کتاب و کتابخوانی از سنت‌های ارزشمند اسلامی است زیرا که کتاب ابزار دانش پژوهی است و دانش شاخص برتری است. ائمه اطهار علیهم السلام در تشریح آیات و اصول اسلام پیرامون کسب دانش، مطالعه و کتاب سخنان ارزنده‌ای دارند که جای دارد در آن‌ها بسیار تأمل شود.
امام صادق علیه السلام پیرامون دانش می‌فرمایند: «اَلْعلمُ اصلُ کلِّ حالٍ سَنِیِّ و منتهی کل منزلَةٍ رَفیعهَ» علم اصل همه صفتهای خوب است و منشاء جمیع کارهای نیکوست.
در بحث نگارش و کتابت هم روایات متعددی داریم. ادیب مختار از زبان هلال بن یسار نقل می‌کند، که دیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به اصحاب خود علم و حکمت بیان می‌فرماید. پس گفتم: ای رسول خدا برای من آنچه را که به اصحاب فرمودی تکرار کن. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: آیا قلم و دوات همراه داری؟ گفتم نه. حضرت فرمود قلم و دوات را از خود جدا مکن که خیر و برکت تا روز قیامت در دوات و قلم و اهل آن است.
در جملاتی نیز سفارش شده است که: قیِّدوا العِلَم بالکتابَةِ با نوشتن دانش را به بند بکشید.
اندیشمندان و علمای اسلام با تأسی از سخنان ائمه اطهار علیهم السلام به علم و دانش و کتابت بسیار اهمیت می‌دادند و در این راه تلاش‌های فراوانی در علوم متفاوت من جلمه در تدوین علوم انسانی بعمل آوردند.
جایگاه کتابت و کتابخانه در جهان اسلام
رواج صنعت کاغذ، مخصوصاً از اسباب رواج علم و معرفت شد. هنوز قرن اول هجرت تمام نشده بود که مسلمانان صنعت کاغذ را از ماوراء النهر به داخل بلاد عرب بردند.
در قرن دوم هم بغداد کارخانه کاغذ سازی داشت هم مصر، و طولی نکشید که در سایر بلاد اسلام حتی در سیسیل و اندلس هم صنعت کاغذ راه یافت. در زمان مأمون که اروپای غربی هنوز نه کتابت را می‌شناخت نه کاغذ را، کاغذ در بغداد بقدری زیاد بود که می‌گویند یکی از بزرگان طبرستان در سفر حج کاغذ می‌خرید و به جای هیزم می‌سوخت. این الندیم انواع گوناگونی کاغذ را در عهد خویش می‌شمرد و این امر نشان می‌دهد که صنعت کاغذ در آن زمان رونق تمام داشت این رواج صنعت کاغذ از اسباب بوجود آمدن کتاب و توسعه یافتن کتابخانه‌ها گشت هر جا صنعت کاغذ راه یافت کار تألیف هم آسان شد. از برکت وجود کاغذ در زمان یعقوبی در بغداد بیشتر از صد کتابفروشی وجود داشت.
بیت الحکمه مأمون کتابخانه‌ای معتبر داشت. کتابخانه عضد الدوله دیلمی در شیراز چندان عظیم بود که مقدسی می‌پنداشت هیچ کتابی در انواع علوم تألیف نشده است الا اینکه نسخه‌ای در آن جا هست. نظیر همین وصف درباره کتابخانه‌ سامانیان هم صادق بود که ابن سینا مدتها در آن به مطالعه و استنساخ کتب اشتغال داشت. کتابخانه شخصی صاحب بن عباد وزیر فخرالدوله دیلمی که می‌گویند چهارصد شتر برای حمل آنها لازم بود معروف است.
زمان الحاکم کتابخانه فاطمیان مصر صد هزار کتاب داشت و این تعداد در زمان متنصر فاطمی به دویست هزار رسید و این کتاب‌ها به اهل علم عاریه داده می‌شد.
در غرناطه در عصر امویان هفت کتابخانه عمومی وجود داشت در صورتیکه حتی چهار صد سال بعد از این تاریخ شارل عاقل که خواست کتابخانه‌‌ای درست کند بعد از سالها سعی، کتابهایش به هزار جلد هم نرسید و ثلث آن نیز ادعیه و اوراد راهبان و کشیشان بود.
در حقیقت، مسلمین مؤسسین واقعی کتابخانه‌ها عمومی در عالم بوده‌اند و نیکــــو کارانـــــش در تأسیس و وقـف کردن کتابخانه‌های عام المنفعه مکرر با یکدیگر رقابت می‌کردند.
این در حالی است که در غرب برخوردی بسیار غیر فرهنگی با کتاب و کتابخانه‌ها می شد.
یکی از پدران روحانی کلیسا، کتابخانه موزا یونس را تعطیل کرد و دانشمندان را تار و مار نمود در ۳۶۶ میلادی در زمان یکی از قیصرهای بیزانس، این کتابخانه تبدیل به کلیسا شد و کتابهایش را در بخاری به مصرف گرم کردن رساندند.
اما مسلمانان دلباخته کتاب بودند آن هم کتاب‌هائی درباره مسائل خشک مانند هندسه و مکانیک، طب نجوم و فلسفه و علومی از این قبیل به نگارش در آورده و حفظ می‌نمودند.
حتی مسلمانان برای جمع‌اوری آثار و کمک گرفتن از اندیشمندان دیگر کشورها فرستادگانی مخصوص با اختیارات وسیع و پول کافی از بغداد به بیزانس و هندوستان و دیگر جاها فرستادند. خلفاء، و زراء و بزرگان اسلامی هر کدام کتابخانه‌های مخصوص داشتند و در قلمرو حکومت اسلامی کتابخانه‌های عمومی و خصوصی فراوان وجود داشت و مساجد و بیمارستانها نیز هر کدام دارای کتابخانه مخصوص به خود بودند
همین کتاب‌ها و کتابخانه‌ها در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی موثر بودند. آمار این کتابخانه‌ها و کتاب‌های موجود در آنها درمنابع مختلف تاریخی از جمله «فهرست این ندیم» می‌توان یافت که چقدر کتاب و کتابخوانی و گردآوری کتب در میان مسلمانان رایج بوده است.
دنیای شگفت انگیز کتاب در مکتب تشیع

در جهان اسلام مکاتب و مذاهب گوناگون وجود دارند امّا مکتب تشیع در تولید اندیشه و چاپ و نشر کتاب سرآمد است. در موضوعات گوناگون اندیشمندان شیعه قلم فرسائی نموده‌اند گستردگی موضوع به حدی است که تلاش معاندن نیز در مغفول ماندن این مسئله بی اثر بوده است.

مخالفان شیعه از سر غرض ورزی و عناد کوشش دارند که شیعه و آثار مکتوب را کم جلوه دهند با بیان یک جریان فکری می‌توان جایگاه کتاب را در جهان تشیع شناخت. یکی از مخالفان شیعه در نوشتاری اظهار داشته بود که در شیعه آثار یا کتابهائی نیست تا آیندگانشان بتوانند در علوم مختلف از آنها سود برند و آنها به ناچار طفیلی دیگران بوده و بر سر سفره دیگران می‌نشینند و. ..
جرجی زیدان (۱۹۱۴ م) مورخ و نویسنده نامدار مسیحی این جسارت و جفا را از حد می‌گذارند، پا را فراتر گذاشته و در کتاب خود «تاریخ آداب اللغة العربیه» سخنی را به این مضمون می‌نویسد که: «شیعه طایفه‌ای بود کوچک و آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد»
این بود که اندیشمندان معاصر شیعی قیام کردند تا جواب دندان شکنی بر این گفتارهای نادرست بدهند لذا استاد آقا بزرگ تهرانی و دو هم ردیف و دوست علمیش سید حسن صدر (م ۱۳۵۴ ق) و شیخ محمد حسین کاشف الغطا
(م ۱۳۷۳) هم پیمان شدند تا هر یک درباب معرفی شیعه و فرهنگ غنی تشیع کاری را بر عهده گیرند. در نتیجه علامه سید حسن صدر درباره حرکات علمی شیعه و نشان دادن سهم آنان در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی کتاب ارزشمند «تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام» را نوشت شیخ محمد حسین کاشف الغطا کتاب «تاریخ آداب اللغة» جرجی زیدان را نقد کرد و نقدی جامع و علمی بر هر چهار جلد کتاب جرجی زیدان نوشت و مطالب مشتبه را به اصول اصلی بازگردانید و مؤلّف را به اشتباهات و خطاهایش ـ حتی خطاهای املائی ـ متوجه کرد طوری که در محافل علمی آن روز صدا کرد و کشیش دیگری با استفاده از مطالب کاشف الغطا نقد دیگری بر جرجی‌زیدان نوشت.
امّا شیخ آقا بزرگ ـ از میان این سه بار علمی متعهد شد فهرستی برای تألیفات شیعه بنوسید و چنین بود که کار بزرگ و گسترده‌ای با نام الذریعه در فرهنگ شیعه آغاز شد، تهیه و تدوین الذریعه تنها نوشتن یک دائرة المعارف بزرگ نبود یا تنها کتاب شناسی توصیفی شیعه نبود حتی تنها تاریخ یک دوره حوزه‌ها و دانشگاه‌های شیعه هم نبود اینها همه بود ولی همه اینها نبود بلکه معلوم کرد که شیعه در طول تاریخ همیشه در حرکتهای علمی، فرهنگی پیشتاز بود. و حریم کتاب و قلم را بیشتر از دیگران همواره پاس داشته است.
برای نمونه می‌توان در آئینه آماری که الذریعه بدست می‌دهد ملاحظه کرد که در بخش الف تنها درباره اجازه‌ی روایت ۸۰۶ کتاب تحت عنوان واژه «اجازه» معرفی شده است ـ در مورد کتابها و آثار حدیثی در زیر مدخل اصل، ۱۱۷ مدخل باز شده در مورد فصول دین و عقاید ۹۴ کتاب تنها با همان عنوان فصول دین و فصول عقاید شناسایی شده درباره فصل امامت ۱۱۹ کتاب، در خصوص تفسیر مدخل تفسیر ۳۵۵ کتاب شناسائی شده که با ارجاعات آن ۷۰۰ تفسیر می‌شود.
درباره، امام حسین علیه السلام نزدیک به ۲۰۰۰ جلد کتاب در الذریعه به چشم می‌خورد. نگارش الذریعه باعث شد که کتابهای فراوانی نیز در همین زمینه به کتابت درآید. تعدادی دیگر از اندیشمندان بزرگ شیعه در تکمیل و تعقیب الذریعه به نوشتن ادامه دادند همچون فلسوف بزرگ علامه طباطبائی و. ... که کتابهای فراوانی بوجود آمد بهر حال در دوره ۲۹ جلدی الذریعه کتب‌ علمای تشیع به ۵۵۵/۰۰۰ عنوان می‌رسد و در سالهای اخیر بالاخص بعد از انقلاب عناوین کتب شیعه چندین برابر شده است که بسیار باعث مباهات و افتخار است.

کتاب و کتابخوانی مهمترین مقوله فرهنگ سازی است

سردار مرتضی کشکولی روز چهارشنبه در آیین افتتاح انتشارات و کتاب فروشی ستارگان آسمان در شهرستان خرم آباد افزود :کتاب در شکل گیری و قوام شخصیت فردی و اجتماعی بسیار موثر است.

وی با اشاره به اینکه عوامل زیادی در میزان کسب معرفت فرد دخیل هستند ،اظهار داشت :پایدارترین شیوه کسب معرفت و شکل گیری شخصیت متعالی در عرصه فرهنگی مطالعه کتاب است.

سردار کشکولی با بیان اینکه فرهنگ دینی و پرورش ذهن با مطالعه کتاب شکل می گیرد ،تصریح کرد : آنچه که باعث همبستگی اجتماعی و دستیابی به جامعه آرمانی میشود دین و مطالعه کتب دینی است.

وی افتتاح این مکان فرهنگی را حرکتی ایدولوژیک و مفید خوان و افزود :در جنگ فرهنگی وجود چنین مکانهای که در سیطره دین به انتشار کتب دینی می پردازند بسیار مفید است.

وی با بیان اینکه در بررسی علل کاهش سرانه مطالعه مردم در کشور عدم دسترسی آسان و هزینه های تهیه و یافتن کتاب مورد نظر بسیار موثر بوده است ،اظهار داشت : در این راستا افتتاح چنین مرکز فرهنگی گامی موثر در اشاعه فرهنگ کتابخوانی و دسترسی آسان عموم مردم ،دانشجویان حوزوی و دانشگاهی به کتاب است.

به گزارش ایرنا انتشارات و کتابفروشی ستارگان آسمان صبح امروز با حضور جمعی از مسئولان استان در خیابان امام خمینی (ره) و طبقه پایین دانشگاه امام حسین (علیه السلام) خرم آباد افتتاح شد.

کتاب مقوله بسیار مهمی است

حضرت آیت الله خامنه ای فرمودند: من به کارهای هنری و تصویری، تلویزیون یا سینما یا از این قبیل مقولات، خیلی اعتقاد دارم اما کتاب، نقش و جایگاه مخصوصی دارد و هیچ چیز جای کتاب را پر نمی‏کند.

ایشان تصریح کردند: اگر بتوانیم فرهنگ کتابخوانی را در کشور رایج کنیم و در کنار آن، تولید کتاب را هم خوب گسترش دهیم، بخش عمده‏ای از وظایف فرهنگی دولت جمهوری اسلامی، بدین وسیله انجام خواهد گرفت.

کتاب، مقوله بسیار مهمی است. من البته به کارهای هنری و تصویری، تلویزیون یا سینما یا از این قبیل مقولات، خیلی اعتقاد دارم اما کتاب، نقش و جایگاه مخصوصی دارد. جای کتاب را هیچ‏چیز پر نمی‏کند و باید کتاب را ترویج کرد.

این توصیه برای کسانی است که مربوط به وزارت ارشادند و امور کتاب، از لحاظ مقرّرات کشور به آنها ارتباط پیدا می‏کند و اما آنچه که مربوط به عموم ملت ایران است: من هر سال که به این نمایشگاه آمده‏ام، صحبتی کرده‏ام و مسایلی را گفته‏ام. بازهم می‏خواهم عرض کنم که مردم باید به کتابخوانی عادت کنند و باید کتاب وارد زندگی آنان شود.

برخی کتاب را اصلا جزو ضروریات زندگی نمی‏دانند. خوب، چطور شما اگر در جایی نشسته باشید و بغل دستتان اتاقی باشد و در آنجا رویدادی بگذرد و یا خبر تازه‏ای باشد، طاقت نمی‏آورید بنشینید و برمی‏خیزید ببینید در آن اتاق چه می‏گذرد! به ‏هرحال اطراف ما را خبرهای تازه، پر کرده است. آن‏قدر معلومات و آن‏قدر معارف در همه زمینه‏ها وجود دارد.

پس، چطور حاضر نیستیم سرک بکشیم و نگاهی بیندازیم و ببینیم چه خبر است؟! اگر بخواهیم بدانیم که در دنیای معارف چه می‏گذرد، راهش این است که کتاب بخوانیم. هرکس کتاب بخواند، به بخشی از معارف موجود عالم دست خواهد یافت و از خبرهایی که در دنیا هست از خبرهایی که بوده است و حتی از آنچه که‏ در همه‏ زمینه‏ها خواهد بود مطّلع خواهد شد.

** بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در مصاحبه‏ با صدا وسیما در ششمین نمایشگاه بین‏المللی کتاب در 21 اردیبهشت سال 1372

پژوهشی درباره کتاب و کتابخوانی در ایران

مطالعه" که فرهنگ لغت "عمید" آن را "اطلاع یافتن از چیزی با ادامه نظر در آن" معنی کرده است، نه تنها زیر بنای "پژوهش " و نخستین گام برای تحقیق است بلکه به عقیده کارشناسان جزو نیازهای روحی و معنوی انسان نیز محسوب می‌شود. شاید براساس همین نیاز است که بسیاری از "انسان شناسان" او را موجودی "جستجوگر" تعریف کرده‌اند. عده‌ای از کارشناسان معتقدند درک این نیاز توسط خود شخص، محتاج "فرهنگ" خاصی است و برای این که شخص بفهمد که چنین نیازی دارد باید تربیت شود و این کار باید در سال‌های اولیه عمر انسان انجام شود. مرحوم "کیومرث صابری" مدیر مسئول مجله طنز "گل آقا" در سال ‪ ۷۳‬نظر خود در این خصوص را این طور بیان داشت:برخلاف خورد و خواب که اگر مبتنی بر آموزش هم نباشد، براساس "غریزه" انجام می‌شود، "مطالعه" و عادت به مطالعه به تربیت و آموزش نیاز دارد. وی به امکان بروز نتایج مخرب و مضر همین آموزش‌ها در سال‌های اولیه عمر انسان نیز اشاره کرد و گفت : "اگر در دبستان، مساله "مطالعه" برای بچه‌ها به شکل یک کار شیرین و دلچسب در نیاید و اگر "خواندن" جنبه یک وظیفه و تکلیف اجباری به خود بگیرد، کودک کم کم "باسواد" می‌شود ولی با کتاب دوست و رفیق نمی‌شود و از آن می‌گریزد. همواره گفته شده است همان طور که جسم ما به غذا نیاز دارد، فکر ما هم باید تغذیه شود و غذای فکر همان کتاب و مطالعه است که از بین رفتنی و دور انداختنی نیست، در حالی که غذای جسم اگر از بهترین مواد غذایی هم تهیه شود، در نهایت از بین می‌رود. به هر حال بشر از زمان‌های دور همواره در پی این بوده‌است که پاسخی برای پرسش‌های خود بیابد و براساس یافته‌های خود بنیان‌های زندگی فردی و اجتماعی خود را توسعه بخشد. با توسعه جوامع بشری، راه‌های ثبت "اندیشه‌ها" و "دانستنی ها" و تبادل آن با دیگران نیز توسعه یافت. اگر زمانی از دیوار غارها استفاده می‌شد و در دوره‌هایی بر الواح گلی، چوب، سنگ، استخوان و پوست حیوانات نگاشته می شد، بااختراع کاغذ و صنعت چاپ، توسعه شگرفی در حوزه علم و فرهنگ پیداشد و امروزه با انتشار انبوهی از کتاب‌ها، نشریات و سایر مطالب ، دریایی از "خواندنی‌ها" برای غوطه‌وری اندیشه‌های کنجکاو و تشنگان "مطالعه" فراهم شده است. پا به پای پیچیدگی روز افزون جوامع انسانی شکل و ظاهر "کتاب" تغییر یافته و هم اکنون نیز فن‌آوری‌های دیجیتالی و میکروتکنولوژی نیز در این زمینه به کمک جامعه بشری شتافته و در واقع در بسیاری از زمینه‌ها اطلاع‌رسانی و کسب آگاهی از این طریق صورت می‌گیرد. حال باید پرسید، براستی چرا علاقمندی به مطالعه در جوامع مختلف به ویژه کشور ما متفاوت است ؟

روزنامه "ایران" در تاریخ ‪ ۱۹‬فروردین سال جاری نوشت: وضعیت کتابخوانی در کشور ما آنگونه که آمار رسمی وزارت ارشاد گویای آن است یعنی حدود ‪ ۴‬دقیقه در شبانه روز چندان رضایتبخش به نظر نمی‌رسد. به ویژه این که این آمار سبب شده ایران علی‌رغم برخورداری از سابقه طولانی فرهنگی و تمدنی در رده کشورهایی چون افغانستان و بنگلادش قرار گیرد. سایت روزنامه "هدف و اقتصاد" نیز در تاریخ ‪ ۹‬آذر سال جاری طی مقاله‌ای نوشت: طبق آخرین آمارها سرانه مطالعه در ایران ‪ ۸‬دقیقه در روز است که اگر آمار مربوط به محصلین و دانشجویان را از آن کم کنیم چیزی در حدود ‪۲‬ دقیقه در روز باقی می‌ماند. نویسنده مقاله نوشته است: کشورهای در حال توسعه نزدیک به ‪ ۸۰‬درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند اما کمتر از ‪ ۳۰‬درصد کتاب‌های جهان را تولید می‌کنند و کمتر از این مقدار نیز به کتابخوانی مشغولند، این در شرایطی است که کشورهای توسعه یافته با جمعیتی حدود ‪ ۲۰‬درصد جمعیت جهان، ‪ ۷۰‬درصد کتاب‌های جهان را تولید می‌کنند. اروپا در سال ‪ ۱۹۹۱‬به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت خود ‪ ۸۰۲‬عنوان کتاب منتشر کرده، اما قاره آسیا در همان سال به ازای هر یک میلیون نفر ‪ ۷۰‬عنوان و قاره افریقا ‪ ۲۰‬عنوان منتشر کرده است. سایت "همشهری آنلاین " نیز در مطلبی به مناسبت هفته کتاب نوشت: برخی برآوردها سرانه مطالعه در ایران را ‪ ۲‬دقیقه در شبانه‌روز اعلام کرده‌اند که اگر مطالعه کتب درسی را نیز به آن اضافه کنیم، این رقم به ‪ ۷‬دقیقه می‌رسد که در مقایسه با کشورهای پیشرفته که بیش از ‪ ۵‬ساعت از شبانه‌روزشان را مطالعه می‌کنند، فاصله بسیار عظیمی است. این منبع افزود: در کشور ما، با توجه به اینکه ‪ ۸۰‬درصد جمعیت را قشر با سواد تشکیل می‌دهد، سرانه مطالعه ما با کشورهایی چون افغانستان، بنگلادش و یا چند کشور آفریقایی برابر است. در مورد شمارگان (تیراژ ) کتاب هم وضعیت اسفناک است. با توجه به جمعیت ‪ ۷۰‬میلیون نفری ایران، ناشران از ترس این که کتاب هایشان بفروش نرود کتاب‌ها را حداکثر در ‪ ۳۰۰۰‬نسخه چاپ می‌کنند. البته شمارگان ‪ ۲۰۰۰‬و ‪ ۱۵۰۰‬نیز به وفور دیده می‌شود. در صورتی که در کشور فرانسه با جمعیت ‪ ۵۵‬میلیون نفری ، شمارگان کتب به ‪ ۳۵۰‬هزار جلد می‌رسد. این سایت خبری همچنین افزود: در طول یکسال از هر ‪ ۱۰‬ایرانی، تنها یک نفر یک جلد کتاب خریداری کرده که بنا به نظر کارشناسان همین یک جلد نیز احتمالا درسی یا کمک درسی است و هر ایرانی در هر ‪ ۱۸۹۲‬روز (حدود ‪ ۵‬سال) تنها یک کتاب می‌خواند.

"علی‌اکبر اشعری " مشاور فرهنگی رییس جمهور و رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز در گفت‌و گو با روزنامه ایران در ‪ ۱۹‬فروردین ماه سال جاری گفت: آمارهای رسمی که از سوی وزارت ارشاد علام می‌شود از پایین بودن سرانه مطالعه در کشور حکایت دارد. یعنی در خوش بینانه‌ترین وضعیت، آنگونه که تاکنون اعلام شده سرانه مطالعه در کشور ‪ ۴‬دقیقه در شبانه روز است. این موضوع برای کشوری با سابقه فرهنگی و تمدنی ما که قصد دارد الگوی مناسبی از مدیریت اسلامی نیز ارائه بدهد چندان مناسب نیست بنابراین لازم است برای این موضوع حتما چاره‌ای اندیشیده شود. نکته حائز اهمیت این است که در کشور ما بررسی و مطالعه دقیق در زمینه فرهنگ و سرانه مطالعه انجام نشده و معلوم نیست همین آمار اندک و متناقضی که موجوداست بر چه مبنایی محاسبه می‌شود؟ آیامطالعه کتب درسی و کمک درسی نیز جزو سرانه مطالعه محسوب می‌شود؟
آیا کسانی که به منظور مطالعه و تحقیق وارد شبکه جهانی اینترنت می‌شوند نیز در این آمارها لحاظ می‌شوند؟ اگر چه آمارهای متفاوت بین ‪ ۲‬تا ‪ ۱۵‬دقیقه در روز و حتی در سال در نوسان است، اما آنچه مسلم است، اینکه سرانه مطالعه در کشورمان بسیار پایین است. البته گفته می‌شود از نظر تعداد عناوین در وضع خوبی هستیم و نسبت به گذشته ‪ ۳‬برابر افزایش داشته‌است ، ولی آیا این میزان نسبت به رشد جمعیت با سواد، قابل قبول است؟
علی رغم این که برخی آمار به نقل از وزارت ارشاد ارایه شده است، وزیر محترم‌ارشاد آمارهای موجود در خصوص میزان مطالعه در کشور را تایید نمی‌کند. در همین زمینه روزنامه "جوان " طی خبری در ‪ ۱۵‬تیرماه نوشت: "محمد حسین صفار هرندی " وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به این که هنوز مطالعه دقیقی در مورد میزان مطالعه در کشور و سرانه کتابخوانی وجود ندارد و آمارهایی که در این مورد ارایه می‌شود قابل اعتماد نیست، گفت: سرانه کتابخوانی در ایران نسبت به گذشته کاهش یافته است. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، با بیان این مطلب افزود: چه بسا سرانه مطالعه در ایران از کشورهای دیگر هم بیشتر باشد، ولی تاکنون مطالعه جدی در این مورد صورت نگرفته است.
وی در ادامه افزود: اما اگر بخواهیم ادعا کنیم که مساله کتابخوانی و مطالعه در کشور ما رونق دارد باید بگوییم که با کشورهای دیگر در این زمینه خیلی فاصله داریم و ارقام و اعدادی که در این زمینه گفته می‌شود مبنی بر این که سرانه مطالعه در ایران ده دقیقه و کمتر از این است، مورد تایید ما نیست. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه خاطر نشان کرد: واقعیتی که در مورد جامعه ما وجود دارد این است که ما ایرانی‌ها کم مطالعه می‌کنیم، ولی درگذشته سرانه مطالعه در کشور ما زیادتر از امروز بود.

چرا از کتاب و کتابخوانی دور افتادیم؟

نقش نظام آموزشی در گسترش و نهادینه ساختن فرهنگ مطالعه و کتابخوانی کلیدی و سرنوشت ساز است .

سیستم‌ آموزشی‌ نقش‌ مهمی‌ در شکل‌گیری‌ شخصیت‌ افراد دارد به‌ خصوص‌ در مقاطع‌ راهنمایی‌ و دبیرستان. در این‌ دوره‌ حتی‌ ممکن‌ است‌ آنچه‌ که‌ فرد در خانواده‌ تحت‌ تاثیر اعضای‌ آن‌ یاد گرفته، به‌ کلی‌ تغییر دهد یا اصلاح‌ کند.

متاسفانه‌ در کشور ما برای‌ ایجاد شوق‌ و رغبت‌ نسبت‌ به‌ کتاب‌ و مطالعه‌ در مدارس‌ عمل‌ نشده‌ است. غیر از اینکه‌ یک‌ حرکت‌ یا برنامه‌ مشخصی‌ برای‌ مطالعه‌ نداریم، کتابخانه‌های‌ مدارس‌ چندان‌ جدی‌ عمل‌ نمی‌کنند و ما در موجودی‌ کتابخانه‌ و اداره‌کنندگان‌ آن‌ شاهد هستیم‌ که‌ مسئله‌ مطالعه‌ خیلی‌ حاشیه‌ای‌ و پیش‌ پا افتاده‌ تلقی‌ می‌شود.

در این‌ میان‌ غالباً ازبین‌ معلمان‌ و دبیران‌ کسی‌ که‌ مقدار علاقه‌ای‌ به‌ مطالعه‌ داشته‌ باشد به‌ عنوان‌ کتابدار انتخاب‌ می‌شود، ولو هیچگونه‌ اطلاعی‌ از کتاب‌ و کتابداری‌ نداشته‌ باشد، در این‌ مورد صرفاً همان‌ علاقه‌ کم‌ کفایت‌ می‌کند و حتی‌ گاهی‌ کتابدار از بین‌ خود دانش‌آموزان‌ انتخاب‌ می‌شود بدون‌ اینکه‌ بتواند در میان‌ بچه‌ها جذابیت‌ و ترغیبی‌ برای‌ مطالعه‌ ایجاد کند.

همین‌ بی‌توجهی‌ باعث‌ نزول‌ سطح‌ مطالعه‌ در بین‌ جوانان‌ ونوجوانان‌ می‌شود، در حالی‌ که‌ شالودهِ‌ شوق‌ به‌ مطالعه‌ و کتابخوانی‌ در دبستان، مدرسهِ‌ راهنمایی‌ تحصیلی‌ ودبیرستان‌ گذاشته‌ می‌شود.آمار جدید وزارت‌ ارشاد درباره‌ میزان‌ مطالعه‌ در ایران‌ وسایر کشورهای‌ آماری‌ متاءثرکننده‌ است.

براساس‌ این‌ آمار در می‌بابیم‌ که‌ بیشتر افراد در کشور ما دقایق‌ محدودی‌ را به‌ مطالعه‌ اختصاص‌ می‌دهند، در حالیکه‌ در برخی‌ از کشورها متوسط‌ ۴ ساعت‌ مطالعه‌ در روز وجود دارد. تفاوت‌ گاه‌ به‌ حدی‌ است‌ که‌ نشانه‌ای‌ غم‌انگیز از عدم‌ رغبت‌ و علاقه‌ مردم‌ ما به‌ مطالعه‌ و کتاب‌ را به‌ رخ‌ می‌کشد.

کمبود کتابخانه‌طبق‌ آمار کنفرانس‌ بین‌المللی‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌ در هر جامعه‌ای‌ برای‌ هر ۳ تا ۵ هزار نفر باید یک‌ کتابخانه‌ عمومی‌ وجود داشته‌ باشد و اگر ما حداقل‌ استاندارد را در نظر بگیریم‌ باید برای‌ هر ۵۰۰۰ نفر یک‌ کتابخانه‌ وجود داشته‌ باشد، یعنی‌ در کشور ما باید حدود ۱۴۰۰۰ کتابخانه‌ عمومی‌ وجود داشته‌ باشد، درحالی‌ که‌ طبق‌ آمار ارائه‌ شده‌ حدود ۱۵۰۰ کتابخانه‌ داریم‌ و اگر کتابخانه‌های‌ مدارس، حوزه‌های‌ علمیه‌ و مساجد و غیره‌ را هم‌ در نظر بگیریم‌ در مجموع‌ حدود ۴۰۰۰ کتابخانه‌ عمومی‌ داریم‌ و این‌ بدین‌ معنا است‌ که‌ ۱۱۰۰۰ کتابخانه‌ کم‌ داریم.

به‌ عبارت‌ دیگر از هر ۱۰۰ کتابخانه‌ که‌ باید داشته‌ باشیم‌ تنها ۲۰ کتابخانه‌ داریم. در این‌ صورت‌ یک‌ نوجوان‌ یا جوان‌ ۵ بار کمتر کتابخانه‌ می‌بیند. به‌ عبارت‌ دیگر در وضعی‌ که‌ کتابخانه‌ به‌ عنوان‌ یکی‌ از گزینه‌های‌ مهم‌ برای‌ پر کردن‌ اوقات‌ فراغت‌ باید خودش‌ را نشان‌ بدهد ۱۵ جایگاه‌ خود را دارد. در بسیاری‌ از مواقع‌ نوجوان‌ یا جوان‌ از وجود جایی‌ به‌ نام‌ کتابخانه‌ بی‌اطلاع‌ است، یعنی‌ کتابخانه‌ درجایی‌ قرار گرفته‌ که‌ در معرض‌ دید و در دسترس‌ افراد قرار نگرفته‌ است‌ و این‌ باعث‌ می‌شود کتاب‌ جزو انتخابهای‌ فرد نباشد واگر شخص‌ وقت‌ یا ساعتی‌ برای‌ فراغت‌ داشته‌ باشد بجای‌ کتاب‌ خواندن، به‌ سوی‌ رفتارهای‌ هنجار یا ناهنجار یا تفریحات‌ سالم‌ و ناسالم‌ درکنار دوستان‌ و همسالان‌ خود کشانده‌ می‌شود. اما او این‌ را نمی‌داند که‌ می‌تواند در این‌ اوقات‌ فراغت‌ ساعتی‌ را به‌ کتاب‌ خواندن‌ اختصاص‌ بدهد و به‌ مطالعه‌ بپردازد.

در واقع‌ ما در کشورمان‌ ۱۵ حداقل‌ استاندارد جهانی‌ کتابخانه‌ داریم. ما ملتی‌ هستیم‌ که‌ قدیمی‌ترین‌ وغنی‌ترین‌ کتابخانه‌های‌ دنیا را داشتیم. در کتابخانه‌ خواجه‌نصیرالدین‌ طوسی‌ (مراغه) بیش‌ از ۴۰۰ هزار جلد کتاب‌ ونسخه‌ خطی‌ قدیمی‌ وجود داشت‌ که‌ نگارش‌ هر کدام‌ از این‌ نسخ‌ همزمان‌ با دوره‌ای‌ است‌ که‌ در اروپا عدد کتابهای‌ کتابخانه‌های‌ بزرگ‌ و قدیمی‌ آنها به‌ ۱۰۰ یا کمتر از ۱۰۰ کتاب‌ نمی‌رسید و این‌ درحالی‌ بود که‌ در کتابخانه‌های‌ معمولی‌ ما حدود ۲۰۰ یا ۴۰۰ هزار جلد کتاب‌ وجود داشت.

وقتی‌ امروز ما نسلی‌ داریم‌ که‌ در خانواده‌ جز تلویزیون‌ چیزی‌ ندیده‌ و کتابخانه‌ و کتابخوان‌ در خانه‌ نداشته‌ است‌ و در مدرسه‌اش‌ کتابخانه‌ بیشتر شبیه‌ به‌ یک‌ انباری‌ خاک‌ گرفته، بسته‌ و غیرقابل‌ استفاده‌ بوده‌ و در جامعه‌ چیزی‌ به‌ عنوان‌ کتابخانه‌ ندیده‌ است، چه‌ توقعی‌ می‌توان‌ داشت‌ که‌ در جامعه‌ آن‌ موجی‌ که‌ در جوامع‌ دیگر در ارتباط‌ با روز آمد کردن‌ اطلاعات‌ و ارتباط‌ آن‌ با شغل‌ افراد ایجاد شده‌ است‌ خود را نشان‌ بدهد؟نقش‌ اجتماع‌جامعه‌ به‌ عنوان‌ سومین‌ عامل‌ تاثیرگذار در شخصیت‌ افراد می‌تواند تاثیر منفی‌ یا مثبت‌ در ایجاد یا از بین‌ بردن‌ یک‌ رفتار یا عادت‌ خوب‌ و بد داشته‌ باشد.

جامعه‌ جهانی‌ هر روز در پرتو تحولات‌ جدید، تکنولوژی‌ مدرن‌ و روزآمدی‌ را به‌ جامعه‌ ارائه‌ می‌دهد و در این‌ میان‌ اگر کسی‌ از دانش‌ و فن‌ و تکنیک‌ روز عقب‌ بماند هیچ‌ فرصت‌ جبرانی‌ برای‌ سالهای‌ از دست‌ رفته‌ ندارد و در نتیجه‌ در بسیاری‌ از مسائل‌ همگام‌ و هماهنگ‌ با دیگر افراد جامعه‌ نخواهد بود.بسیاری‌ از افراد جامعه‌ با آن‌ دقت‌ و وضوح‌ لازم‌ این‌ عوامل‌ را متوجه‌ نشده‌اند و اگر بخواهیم‌ جامعه‌ای‌ پیشرو داشته‌ باشیم‌ و هر روز فاصله‌ ما از نظر تمدن‌ و تکنولوژی‌ با جوامع‌ پیشرفته‌ بیشتر نشود و همچنین‌ اگر بخواهیم‌ از نظر فرهنگی‌ جامعه‌ای‌ بهنجار داشته‌ باشیم، یعنی‌ جامعه‌ای‌ که‌ بتواند از یک‌ تاریخ‌ و فرهنگ‌ غنی‌ و عظیم‌ حمایت‌ کند و حامی‌ و نماینده‌ آن‌ در بین‌ کشورهای‌ دیگر باشد، باید برای‌ اهمیت‌ و ارزش‌ دادن‌ افراد به‌ کتاب‌ و مطالعه‌ عمیقاً در اندیشه‌ بود و وسیعاً برنامه‌ریزی‌ کرد، زیرا ما چه‌ بخواهیم‌ چه‌ نخواهیم‌ تکنیک‌ و دانش‌ و فناوری‌ روز به‌ ما دیکته‌ خواهد شد. پس‌ جامعه‌ باید وسایل‌ ارتقاء و زمینه‌های‌ ایجاد آن‌ را فراهم‌ کند.

چرا ما باید حداقل‌ استاندارد جهانی‌ کتابخانه‌ داشته‌ باشیم؟ نتیجه‌ این‌ می‌شود که‌ نوجوان‌ و جوان‌ ما کتابخانه‌ را به‌ عنوان‌ یکی‌ از گزینه‌های‌ ذهنی‌ خود باور ندارد و کمبود تعداد کتاب‌ و کتابخانه‌ باعث‌ می‌شود که‌ در صورت‌ ایجاد رغبت‌ مطالعه‌ در میان‌ نوجوانان‌ و جوانان، تراکم‌ زیادی‌ در کتابخانه‌ها ایجاد شود و خود این‌ مسئله‌ عامل‌ دافعه‌ای‌ در برابر جذب‌ مخاطب‌ به‌ کتاب‌ خواهد بود. به‌ هر تقدیر ما باید در بخش‌ عوامل‌ اجتماعی‌ برای‌ رشد شاخص‌ مطالعه‌ حرکت‌ جدی‌تری‌ داشته‌ باشیم.

علل‌ کاهش‌ رغبت‌‌ به‌ کتاب‌ و کتابخوانی‌علاوه‌ بر خانواده‌ و دولت، برای‌ گسترش‌ فرهنگ‌ مطالعه‌ و جستجوگری‌ سه‌ وزارتخانه‌ فرهنگی‌ ما یعنی‌ وزارت‌ آموزش‌ و پروش، وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی، وزارت‌ آموزش‌ عالی‌ و تحقیقات‌ و فناوری‌ نقش‌ کارساز دارند و دخیل‌ هستند و در این‌ میان‌ بیشترین‌ سهم‌ را در هدایت‌ جامعه‌ به‌ مطالعه‌ و برگرداندن‌ این‌ مسیر ناصحیح‌ به‌ مسیر اصلی‌ باید دولت‌ برعهده‌ داشته‌ باشد، برخلاف‌ سایر مواردی‌ که‌ نباید برعهده‌ دولت‌ گذاشته‌ شود این‌ مورد بخصوص‌ جز با هدایت‌ و حمایت‌ دولت‌ شکل‌ نمی‌گیرد و نخواهد گرفت. بعد از خانواده‌ که‌ عامل‌ موثری‌ در شکل‌گیری‌ شخصیت‌ و الگوسازی‌ رفتاری‌ فرزندان‌ است، شکل‌گیری‌ شخصیت‌ افراد در مدرسه‌ و جامعه‌ به‌ گونه‌ای‌ است‌ که‌ متاثر از تصمیم‌گیری‌ها و امکاناتی‌ است‌ که‌ کاملاً در اختیار دولت‌ است.

اگر قرار باشد تغییری‌ در الگوهای‌ رفتاری‌ افراد صورت‌ گیرد باید این‌ کار از محیط‌ خانواده‌ آغاز شود اما این‌ روندی‌ است‌ که‌ ممکن‌ است‌ یک‌ یا دو نسل‌ به‌ طول‌ انجامد،یعنی‌ نمی‌توان‌ توقع‌ داشت‌ که‌ جامعه‌ ما در کمتر از دو یا سه‌ نسل‌ بتواند رفتارهای‌ خود را تغییر دهد اما می‌توانیم‌ این‌ توقع‌ را داشته‌ باشیم‌ که‌ به‌ یکباره‌ وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌ تصمیم‌ بگیرد کتابخانه‌های‌ مدارس‌ و آموزشگاه‌ها را توسعه‌ دهد.

این‌ عمل‌ شدنی‌ است‌ که‌ فی‌ المثل‌ از سال‌ آینده‌ ترتیبی‌ داده‌ شود که‌ در مدارس‌ ساعتی‌ را برای‌ مطالعه‌ در نظر بگیرند و در آن‌ ساعت‌ دانش‌آموزان‌ برای‌ مطالعه‌ به‌ کتابخانه‌ بروند و معلمان‌ و دبیران‌ یا مسئولان‌ کتابخانه‌ آنان‌ را هدایت‌ کنند و بر مطالعه‌ و کتابخوانی‌ آنها نظارت‌ داشته‌ باشند. در برنامه‌ای‌ دیگر دولت‌ می‌تواند به‌ دارندگان‌ مدرک‌ کارشناسی‌ کتابداری، به‌ جای‌ محول‌ کردن‌ تدریس‌ علوم‌ مانند تعلیمات‌ دینی، شیمی‌ و فیزیک‌ (و واگذاری‌ اداره‌ کتابخانه‌ها به‌ معلمین‌ سایر درس‌ها)، اداره‌ کتابخانه‌ را بسپارد.دولت‌ و مجلس‌ باید با همکاری‌ هم‌ لایحه‌ای‌ برای‌ استخدام‌ حداقل‌ یک‌ کتابدار در هر مدرسه‌ تنظیم‌ کنند، اینها تغییراتی‌ است‌ که‌ می‌توان‌ از دولت‌ انتظار داشت.

ولی‌ متاسفانه‌ گویا این‌ مسئله‌ تا حدی‌ عادی‌ شده‌ که‌ بایسته‌ها از طرف‌ برخی‌ مسئولان‌ ما چنان‌ که‌ لازم‌ است‌ مورد توجه‌ قرار نمی‌گیرد. شاید این‌ طرز تفکر وجود داشته‌ باشد که‌ کسی‌ پیگیر این‌ قضیه‌ نیست‌ و مردم‌ ما چنین‌ مسائلی‌ را مورد تاکید قرار نمی‌دهند، اما با تعمق‌ بر موضوع‌ می‌توان‌ دریافت‌ که‌ به‌ عکس، مباحث‌ فرهنگی‌ همیشه‌ مورد توجه‌ یکایک‌ مردم‌ ما بوده‌ است‌ و ملت‌ ایران‌ با سیر تاریخی‌ بسیار طولانی‌ خود را مردمی‌ فرهنگی‌ می‌دانند و سایر کشورها، جامعه‌ ایران‌ را ملتی‌ با یک‌ تمدن‌ غنی، چشمگیر و درخشان‌ می‌شناسند.

ما در بسیاری‌ از حرکت‌ها شاهد حساسیت‌ مردم‌ به‌ عنوان‌ اعتراض‌ به‌ رفتار و عملکرد بخش‌های‌ فرهنگ‌ساز جامعه‌ یعنی‌ رسانه‌های‌ ارتباط‌ جمعی، مطبوعات‌ و غیره‌ بوده‌ایم‌ و دست‌ اندرکاران‌ مسائل‌ فرهنگی‌ نمی‌توانند بگویند این‌ مسئله‌ از نیازهای‌ اولیه‌ مردم‌ نیست، زیرا با هرگونه‌ کم‌ لطفی‌ به‌ قدرت‌ تشخیص‌ و بلوغ‌ فکری‌ آنها بی‌توجهی‌ کرده‌اند. بنابر این‌ بخش‌های‌ مختلف‌ کشور خصوصاً وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌ و وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌ وظیفه‌ دارند در مدارس، آموزشگاهها. دانشگاهها و سایر قسمت‌ های‌ جامعه‌ کتابخانه‌ های‌ آموزشگاهی‌ و عمومی‌ را تقویت‌ کنند و دولت‌ در این‌ موارد می‌تواند به‌ سرعت‌ عمل‌ کند.

برخلاف‌ شرایط‌ خانواده‌ ها که‌ ایجاد تغییرات‌ رفتاری‌ در آن‌ ممکن‌ است‌ یک‌ یا دو نسل‌ به‌ طول‌ بیانجامد، شاید برای‌ آموزش‌ و پرورش‌ رسیدن‌ به‌ بخشی‌ از این‌ اهداف‌ کمتر از یکسال‌ به‌ طول‌ انجامد و با یک‌ سلسله‌ نقل‌ و انتقالات‌ و برنامه‌ ریزی‌ و اجرای‌ فوری‌ می‌تواند بخشی‌ از این‌ اهداف‌ را برآورده‌ سازد. همانطور که‌ گفته‌ شد خانواده‌ نقش‌ مهمی‌ در شخصیت‌سازی‌ و الگوپذیری‌ افراد به‌ عهده‌ دارد اما با وجود شرایط‌ فعلی‌ زندگی‌ اجتماعی‌ نمی‌توان‌ به‌ تغییر سریع‌ الگوهای‌ ساخته‌شده‌ از سوی‌ والدین‌ در خانواده‌ امیدوار بود مگر اینکه‌ دولت‌ با اجرای‌ سیاست‌ های‌ اقتصادی‌ دقیق، حساب‌ شده‌ و از پیش‌ تعیین‌ شده‌ تغییری‌ در وضع‌ اقتصادی‌ طبقات‌ مختلف‌ مردم‌ بوجود آورد.

مشکل‌ بزرگ‌ اکثریت‌ مردم‌ در این‌ زمینه‌ مساله‌ کمبود درآمدها و اداره‌ زندگی‌ است‌ که‌ باید این‌ معضل‌ و مانع‌ بزرگ‌ با کمک‌ دولتمردان‌ و مسئولان‌ از پیش‌ پای‌ مردم‌ برداشته‌ شود.‌‌نقش‌ و جایگاه‌ رسانه‌ هاکتابخوانی‌ بر اثر نیاز افراد جامعه‌ ایجاد می‌شود اما فرهنگ‌ کتاب‌ و کتابخوانی‌ و وجود چنین‌ نیازی‌ در بین‌ مردم‌ ما به‌ خوبی‌ جا نیفتاده‌ است.

برای‌ آگاه‌ سازی‌ افراد و ترویج‌ فرهنگ‌ مطالعه‌ باید بستر سازیهایی‌ از سوی‌کانون‌ خانواده‌ ها، مسئولان‌ و خصوصاً وسایل‌ ارتباط‌ جمعی‌ صورت‌ گیرد تا نسل‌ های‌ آینده‌ ما نسل‌ هایی‌ کتابخوان‌ باشند.رسانه‌ ملی‌ به‌ عنوان‌ پرنفوذترین‌ رسانه‌ در جامعه‌ باید به‌ خوبی‌ ایفای‌ نقش‌ کند و عدم‌ تعهد یا سهل‌ انگاری‌ در اجرای‌ این‌ نقش‌ به‌ هیچ‌ وجه‌ قابل‌ اغماض‌ نیست‌ و مسلماً با وجود این‌ مسئولیت‌ سنگین‌ که‌ برعهده‌ دارد، هرگونه‌ در صورت‌ کوتاهی‌ و قصور در برابر این‌ امر مهم، ناگزیر باید پاسخگوی‌ نسل‌ های‌ آینده‌ باشد.

امروز رسانه‌ ملی‌ و جراید و روزنامه‌ ها و مجلات‌ باید نسبت‌ به‌ این‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ مهم‌ وقوف‌ و آگاهی‌ یابند، چون‌ ما می‌بینیم‌ در برخی‌ از دوران‌ ها آگاهی‌ مردم‌ رشد می‌کند و این‌ مساله‌ در رفتارهای‌ سیاسی‌ و اجتماعی‌ آنها نمایان‌ می‌شود. اگر در این‌ زمینه‌ ریشه‌ یابی‌ کنیم‌ به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رسیم‌ که‌ رسانه‌ ها و مطبوعات‌ و جراید آن‌ دوره‌ توانایی‌ها و قدرت‌ خود را نشان‌ داده‌ اند.

کتابخوانی با لذت افزوده، ابتکار نویسنده جوان اینترنت

فناوران- حسام‌الدین مطهری، نویسنده کتاب کلت45 به تازگی مسابقه اینترنتی کتابخوانی در وبلاگ شخصی خودش به آدرسhmotahari.com/blog راه‌اندازی کرده است که به خوانندگان این کتاب امکان می‌دهد مسیر پایانی داستان را باب میل خود تغییر دهند یا روایتی تازه و مستقل از آن بسازند. همچنین خوانندگان برای شرکت در این مسابقه می‌توانند یک ویدیو، انیمیشن یا فیلم کوتاهی بر اساس این رمان بسازد، آن را نقد کند و در وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند.یکی از نوآوری‌هایی که این نویسنده جوان برای جذب مخاطب به کار گرفته است راه‌اندازی یک حساب توییتری @colt45award است که هر روز به کاربران نشانه‌هایی برای پیدا کردن یک نسخه امضا شده از کتاب را می‌دهد.
شرکت‌کنندگان موظف هستند همه محتواهای تولیدی‌شان را پیش از ارسال به ‌سایت رسمی حسام‌الدین مطهری در وبلاگِ خود منتشر کنند. همچنین ویدیوها باید در یکی از سایت‌های به ‌اشتراک‌گذاری ویدیوی آپارات یا یوتیوب منتشر و لینک آن‌ها برای ‌سایت ارسال شود.

امینی: کتاب‌خوانی دیجیتالی ظرفیت محدودی دارد / برخی شاعران اینترنتی شاعرانی موهوم‌اند!

 

امینی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) عنوان کرد: رمان «کلیدر» محمود دولت‌آبادی از لحاظ اطناب کتاب درخشانی در جهان است و از این حیث به پای شاهنامه می‌رسد اما کسی نمی‌تواند این کتاب را در اینترنت دانلود کند و بخواند. در واقع جای خواندن چنین کتابی هم روی صفحه‌های مانیتور نیست.
 
شاعر مجموعه شعر «اکنون‌های دور» ادامه داد: اینترنت ظرفیت بالایی دارد اما این ظرفیت از لحاظی نیز محدود شده است و گاهی شما برای پیدا کردن یک کتاب چه به زبان فارسی و چه انگلیسی باید مقدار زیادی وقت صرف کنید و دست آخر نیز آن کتاب را پیدا نمی‌کنید.
 
این شاعر پیشکسوت توضیح داد: چه کسی می‌آید که به فرض 6 جلد کتاب خاطرات چرچیل را روی اینترنت قرار دهد تا همه آن را بخوانند. این موضوع حتی در مورد موسیقی و کنسرت‌ها نیز صادق است. یعنی در عین حال که همه چیز در اینترنت پیدا می‌شود در واقع در مواقع لزوم هیچ چیزی هم در آن نیست.
 
شاعر «دریاچه» اضافه کرد: اینترنت و کتاب‌خوانی دیجیتالی ظرفیت محدودی دارد. مخاطبان اینترنت نهایتاً حوصله دارند که 200 یا 300 صفحه کتاب را بخوانند و بیشتر از آن کشش مطالعه در این فضا وجود ندارد.

وی یادآور شد: اینترنت در حال حاضر بین مردم و دولت معلق است، در حالی که مردم باید از این فضای مجازی برای همه امور از جمله کتابخوانی نهایت استفاده را ببرند. طبیعی است که وقتی دولت اولویت تعیین نرخ بنزین و مایحتاج اولیه مردم را دارد چنین مواردی از بین می‌رود و فراموش می‌شود. معتقدم دولت باید سر و سامانی به این موضوع بدهد تا در زمینه کتابخوانی نیز در فضای مجازی به رشد و توسعه دست یابیم.
 
امینی یادآور شد: همین الآن هم شاعران زیادی در اینترنت هستند که من به آن‌ها می‌گویم شاعران موهوم. آن‌ها سر و ته شعرهای دیگران را برمی‌دارند و به نام خود منتشر می‌کنند و البته کسی هم آن‌ها را نمی‌شناسد. در این زمینه دولت باید به نوعی نماینده مردم باشد و کار سیاسی هم البته انجام ندهد.
وی افزود: برای رشد کتابخوانی دیجیتال نیاز به کار فرهنگی ناب داریم. به گمانم عده‌ای باید پیشنهاد دهند و رسانه‌ها نیز آن‌ها را پوشش دهند و ایده‌ها را منتشر کنند تا به نظرهایی جامع و عملی دست یابیم.
 
شاعر مجموعه شعر «کولاک» گفت: داوری در این زمینه و درباره کتاب‌های دیجیتال نیز سخت است. همچنان معتقدم کسی 10 جلد رمان کلیدر را روی اینترنت نمی‌خواند. این در حالی است که در زمینه اطناب این اثر شاهکار است و مانند اثر «ژان کریستف» رومن رولان نیست که در جلد سوم تکرار مکررات باشد. با این وجود که اثری درخشان در ایران نوشته شده کسی آن را در اینترنت نمی‌خواند. کسی را در عین حال ندیده‌ام که کل شاهنامه را در اینترنت بخواند.
 
یدالله مفتون‌امینی در شهرک شاهین دژ در حومه تبریز به دنیا آمده است. وی پس از گذراندن دبستان و دبیرستان در زادگاهش به تهران آمد و در رشته حقوق قضایی دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت.
 
«اکنون‌های دور»، «دریاچه»، «کولاک»، «انارستان»، «عاشیقلی کروان»، «فصل پنهان»، «تاکستان احتمال»، «سپیدخوانی روز»، «عصرانه در باغ رصدخانه»، «نهنگ یا موج»(گزینه کولاک و انارستان)، «شب 1002»، «شب هزار و دو»، «سرمه‌فام و خط نستعلیق» و «من و خزان و تو» از جمله آثار منتشرشده‌ این شاعر هستند.
 
امینی قبل از انقلاب شاعری غزلسرا بود که در سال‌های اخیر به سرودن شعر بی وزن روی آورد. سال گذشته چاپ دوم «سپیدخوانی روز» این شاعر از سوی نشر ثالث منتشر شده است.

تحول در کتابخوانی و جایگاه نشر اینترنتی

سرعت نشر اینترنتی و استقبال عمومی از آن فوق العاده زیاد شده است اگر در سالهای گذشته پر طرفدارترین سایت های اینترنتی سایت های ارایه دهنده موزیک و نرم افزار بوده اند امروز باید به صراحت گفت سایتهای ارایه دهنده کتاب گوی سبقت را از آن ها ربوده اند . این نشان می دهد نسل جویای آموختن و فراگیریست یک بخش جدید هم به دایره نشر اینترنتی افزوده شده است و آن فرمت های جدید کتاب است که برای موبایل آماده می شوند در واقع هم پایه رشد تکنولوژی ، طریقه آموزش همگانی نیز تغییر می کند به خاطر داریم تا همین چندی پیش اغلب روزنامه های ما مانند ناشران و هفته نامه ها و مجلات امروز ما دارای سایتی اختصاصی نبودند اما امروز می بینیم سایتهای آنها هوداران بسیار یافته اند که البته این خود هنوز هم جای کار بسیار دارد .

می دانیم که بزرگترین روزنامه های جهان میلیونها نویسنده دارند یعنی مخاطبین آن ها در نگارش مقالات و مطالب نقش دارند که این در بعضی از روزنامه ها تا 60 درصد کل مطالب را تشکیل می دهد . البته روزنامه های ما از این بابت همچنان در گیر گروههای پنهان هیئت تحریریه خود هستند و به همان نسبت مطالبشان دارای تنوع و زیبای خاصی نیست گویا مدیران مسئول و سردبیران ما هنوز این شهامت را ندارند که با کسانی کار کنند که به شکل مجازی مطالب را در اختیارشان می گذارند .

نویسندگان امروز ایران هم با یک پارادوکس مواجه هستند پرادکسی بین انتخاب نشر کلاسیک و نشر اینترنتی . برای نویسندگانی که به دنبال درآمد خاصی نیستند نشر اینترنتی بسیار جذابتر و سهل و الوصول تر است و نیاز به گذشتن از گذرگاه های صعب العبور نیست دیگر کمبود کاغذ و اداهای بعضی از ناشرین ن و صفحه بندی گرافیست و هزار دردسر دیگر نیست به راحتی می توان در ظرف چند ثانیه با مخاطب کتاب خود ارتباط برقرار نمود و نتیجه عمل را نیز دید .

بسیاری از ناشران جوان ما امروز از اینترنت به عنوان ویترین کتابهای خود استفاده می کنند و آنهایی که کمی جامعه شناسی و روانشناسی می دانند مختصر و یا گزیده ایی از مطالب و یا زندگینامه نویسنده کتاب خویش را در کنار و گوشه سایت خود می گذارند تا بدین شکل مخاطب خویش را برای خرید کتابها ترغیب کنند .

می دانیم سال گذشته پر فروش ترین کتاب ایران حاوی جملات برگزیده بود در جامعه امروزی ایران استقبال از جملات و سخنان قصار بسیار زیاد شده است میلیونها کاربر در صدها هزار صفحه اینترنتی بدنبال خواندن این جملات هستند .

می دانید که وب سایت تخصصی من رتبه نخست گوگل در هنگام سرچ دانلود کتاب و رتبه  دوم  سرچ کلمه کتاب را داراست در این مدت سعی کرده ام برآورد آماری از استقبال عمومی نسبت به کتاب ها بدست آورم . این داده ها شاید برای آنهایی که بدنبال تالیف و چاپ کتاب هستند می تواند مفید واقع شود . بطور مثال سه هفته پیش کتاب آرمان نامه ، که مجموعه ایی است از اندیشه های متفکر و مصلح برجسته کشورمان ارد بزرگ ، توسط آقای امیر همدانی در روزهای پایانی دی ماه (1387) کار تالیف ش به پایان رسیده و  در سایتشان گذاشتند من هم آن را با چند لینک ساده در سایتم قرار دادم امروز در کمتر از سه هفته می بینم بیش از هفت هزار دانلود مستقیم داشته و سایت هایی که اختصاصا مطالب آن را در مجموعه های خود قرار داده اند بیش از 30 هزار بازدید داشته اند که فقط در یک مورد آن که وب سایت خانم مهرناز کریمی است 15 هزار بازدید را ما شاهدیم  حتی اگر یک سوم بازدیدهای مستقیم را در نظر بگیریم یعنی ده هزار مطالعه مستقیم را بهمراه 7 هزار دانلود غیر مستقیم کتاب ، می بینیم این کتاب در کمتر از سه هفته 17 هزار بار توسط ایرانیان مورد استفاده قرار گرفته است .

در طی سال های اخیر من سراغ ندارم هیچ کتابی در این مدت اندک به چنین رکوردی دست یافته باشد یعنی فاصله پایان نگارش و رسیدن به مخاطب در ظرف کمتر از 21 روز و آن هم هفده هزار مخاطب نشانه تحولی اساسی در انتشار کتاب است .

کتاب هایی دیگری که استقبال بسیار از آنها شده است کتابهایست که حاوی داستان های کوتاه هستند و پس از آن کتابهایی که بخش هایی از شاهنامه و یا در مورد شاهنامه می باشند .

کتابهای دیکشنری فارسی به انگلیسی هم فوق العاده هوادار دارد در بین آدمهای مشهور هم کتابهای جلال آل احمد ، خواجه عبدالله انصاری ، نادر ابراهیمی ، قیصر امین پور با استقبال زیادی مواجه شده است .

دیگر مواردی که مورد خواست عمومی است کتابهایی است که اینترنت را به زبانی ساده آموزش می دهند . رشد و سرعت آی تی سبب شده است که اشتیاق خاصی در این بخش حس شود .

باید به بزرگترین مشکل حال حاضر مباحث اینترنتی اشاره کنم و آن نداشتن امکان خرید و فروش اینترنتی به شکل آنلاین است اکنون کشورهایی نظیر هند چندین برابر درآمد ما از نفت ، از طریق تجارت الکترونیک کسب درآمد می کنند و متاسفانه ما در این راه با موانع بسیار بزرگ و جدی مواجه هستیم .

به نظر من با برطرف شدن این مشکلات تغییر بسیار بزرگی در امر مبادلات رخ میدهد در کوتاه مدت بزرگترین مشکل ناشران را که همان سیستم توزیع و پخش کتاب است و در این راه گاهی تا 50 درصد قیمت پشت جلد را نیز نصیب خود می کنند را برطرف می سازد .

فکر می کنم اینترنت کاری را که دولت ها طبق قوانین اساسی خود  موظف به انجام آن هستند و نتوانستند انجام دهند یعنی آموزش رایگان همگانی را در حال انجام دادن است و درصد تاثیر گذاریش هر روز بیشتر هم می شود .

در هیچ کجای تاریخ شما شاهد این نبوده اید که دانش آموزان از آموزگاران خود نسبت به خیلی از مسائل بیناتر باشند و امروز دانش آموزان ما به آموزگاران خود اینترنت و عرصه های آن را آموزش می دهند .

نکته بسیار مهمی که در حال رخ دادن است و ندیدم کسی به آن اشاره کند آنست که با توسعه نشر اینترنتی مصرف کاغذ به شدت در حال کاهش است روزنامه ، کتاب ، دفتر و حتی مداد و لوازم التحریر مانند خط کش نقاله ، گونیا و مدادهای رنگی ، پاستل ، گواش و حتی قلم نی کم کم آنقدر استفاده از آنها محدود می شود که شاید هزاران هزار کارخانه ی تولید آنها بسته و به شغل دیگری روی آورند .

این اندوهناک و غم انگیز نیست دنیای جدید حتی یک سی دی ساده را هم تحمل نکرد و امروز می شنویم کارخانجات تولید سی دی به خاطر تکثیر و ازدیاد کارت های حافظه کوچک در حال ورشکستگی هستند.

فکر می کنم مدیران فرهنگی باید دیدگاه خویش را تغییر دهند و بیش از آن که به فکر نمایشگاه سالانه کتاب باشند باید مشکل خرید و فروش اینترنتی را حل کنند که اگر این اتفاق رخ دهد ناشرین ما به جای چند روز تحمل هزار مشقت در یک مکان محدود به اسم نمایشگاه کتاب ! ، در یک سایت مجازی نمایشگاهی جهانی خواهند داشت و طرف حساب آنها هم تنها مشتری و اداره پست خواهد بود اداره ایی که اگر دولتی نبود تا کنون بارها ورشکست شده بود . این تحرک و پویایی مثبت شغل های کاذب و خدماتی بسیاری را از بین می برد و آن نیروها را به بخشهای تولیدی و ارزشمندتری هدایت می کند .

آیا اینترنت کتابخوانی را کم کرده است؟

اگر باز هم کسی بدون ادلّه‌ کافی ادعا کرد که «اینترنت کتابخوانی را از بین برده»، این نمودار را نشانش دهید.

به گزارش آنا، یکی از کاربران گوگل پلاس با این مقدمه نوشت: بر اساس آمار «موسسه گالوپ»، بین سالهای ۱۹۴۹ تا ۲۰۰۵، جمعیت افرادی که کتابی مطالعه میکرند از ۲۱ درصد به ۴۷ درصد افزایش داشته است. این آمار نه تنها مطابق ادعای «کاهش کتابخوانی» نیست، بلکه عکس آن را نشان می‌دهد. البته باید در نظر داشته باشیم که این آمار و نمودار آن، درباره کیفیت مطالعه اظهار‌نظر نمی‌کند.

نویسنده این مقاله مدعی می‌شود که احتمالا یکی از دلایل افزایش مطالعه، افزایش سطح تحصیلات بوده باشد. همچنین کاهش سطح کتب نیز می‌تواند عاملی موثر برای افزایش میزان مطالعه باشد. نویسنده همچنین مدعی می‌شود که برای این مدعای خود دلیل کافی هم ندارد، بگونه‌ای که حتی متذکر می‌شود که ما معمولا گذشته را بر اساس بهترین کتابها (مثلا ناباکوف)، و حال را بر اساس بدترین کتب (مثلا اسنوکی!) مقایسه می‌کنیم.

اینترنت و کتابخوانی

ینترنت در سال 1370 به جامعه ایران معرفی شد و از آن سال به بعد کم کم در دسترس عموم قرار گرفت. زمانی که این پدیده تازه به میان مردم پا باز کرده بود این سوال پیش رو بود که اساسا اینترنت به چه دردی می خورد؟ آن روزها بیشترین کاربرد اینترنت در حوزه ایمیل و بعد‌ها چت کردن بود. حتی وب سایت‌ها از تصویر و صوت و ویدئو خالی بود و تنها چیزی که می‌شد از آنها به دست آورد  (Text) بود. نرم افزارهای محدود آن زمان و سرعت‌های پایین اینترنت باعث می‌شد نتوان از خیلی از امکانات اینترنت سر در آورد. اما بزودی سایت‌ها و وبلاگ‌های مختلفی راه اندازی شد که کم کم از امکانات دیگر این غول چند رسانه‌ای بهره می‌بردند. ایجاد پروژه‌های کتابخانه‌های اینترنتی یکی از امتیازاتی بود که از سوی همه استقبال شد. سایت گوتنبرگ یکی از آن سایت‌هایی بود که مجموعه بزرگی از کتاب‌های اینترنتی را در خود جای داد. مجموعه‌ای از آثار ادبی جهان که دوره اعتبار حق مولفشان به دلیل گذشت زمان بسیار از انتشارشان به پایان رسیده بود و متونی رایگان یا آزاد محسوب می‌شدند که به صورت دیجیتال درآمدند. در آن زمان برخورد با این "کتابخانه الکترونیک" برای کسی که عادت کرده بود دسترسی به "کتاب خارجی" یعنی سالی یکبار مراجعه به نمایشگاه کتاب ، بسیار هیجان‌انگیز بود. آن وقت‌ها مجموعه گوتنبرگ حاوی چند صد کتاب بود. بعدتر مجموعه کامل آن آثار را بر روی دیسک نوری هم منتشر شد. این کتابخانه حالا چیزی بیش از 20000 جلد کتاب را در خود جای داده است. کتاب‌ها در قالب‌های مختلف متنی (Text)، HTML،eBook  و صوتی آماده شده و ارائه می‌شوند. با ایجاد چنین کتابخانه‌های دیجیتالی این فکر به ذهن ایرانی‌ها هم افتاد و در صدد ایجاد سایتی مشابه گوتنبرگ افتادند که به آن گوتنبرگ فارسی می‌گویند. سایت قفسه که به همت شخصی و از سال 1384 فعال شد نوعی گوتنبرگ فارسی است. این پایگاه- کتابخانه با امکانات فنی قابل قبول تعداد قابل توجهی کتاب در موضوعات مختلف را بصورت‌های PDF یا HTML در اختیار علاقمندان قرار داده است و مورد استقبال زیادی قرار گرفته است. تفاوتی که "قفسه" با پروژه گوتنبرگ دارد اما احتمالا بر سر حق‌مولف آثار "دیجیتال" شده است. تصور نمی‌رود برای عرضه اینچنین این آثار هیچ هماهنگی یا تمهیدی حقوقی صورت گرفته باشد. اما مسئله اینجاست که خواندن کتاب از پشت مانتیتور کار بسیار دشواری است. در رابطه با "کتاب‌های الکترونیک" یا eBookها این سوال همیشه وجود داشته که آیا روزی جایگزین کتاب‌های سنتی و کاغذی می‌شوند یا نه؟

هنوز هم برای خیلی از خوانندگان فیزیک کتاب جزو شخصیت کتاب است. ولی هستند کسانی که آرام آرام خودشان را با فضای تازه همراه کرده و کتاب یا متن را در همان شکل دیجیتالش استفاده می کنند.

شاید خواندن چند صفحه‌ای از راهنمای یک نرم‌افزار یا دستگاه سخت‌افزاری روی صفحه نمایشگر خیلی دشوار نباشد اما خواندن 3000 صفحه ‌ای کتاب کنت مونت کریستو  از پشت مانیتور کار ساده ای به نظر نمی رسد.

هنوز هم برای خیلی از خوانندگان فیزیک کتاب جزو شخصیت کتاب است. ولی هستند کسانی که آرام آرام خودشان را با فضای تازه همراه کرده و کتاب یا متن را در همان شکل دیجیتالش استفاده می کنند.

از سوی دیگر کتابخانه‌های عمومی سنتی نیز تحت تاثیر فن آوری‌های دیجیتال در کنار کتابهای خود به یک کتابخانه دیجیتال نیز مجهز می‌شوند.

ایجاد کتابخانه‌های‌ دیجیتالی مشکلات فراوانی را پیش روی برنامه ریزان قرار داده است. یکی از این مشکلات حوزه نگرشی مدیران  است. چنانچه نگرش مثبت و صحیحی از کتابخانه‌های دیجیتال وجود داشته باشد، شرایط و زمینه ساخت آن راحت‌تر فراهم می‌شود· درک ناصحیح از مفهوم کتابخانه‌های دیجیتال، ساده‌انگاری برای ایجاد کتابخانه‌های دیجیتال ‌و نداشتن طرح و برنامه ریزی مدون برای ایجاد کتابخانه‌های دیجیتال از مهمترین مشکلات پیش رو ست.

 با توجه به اینکه کتابخانه دیجیتال از پدیده‌های نوظهور در عرصه کتابداری است، هنوز در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی در قالب واحدهای مشخص به دانشجویان آموزشهای رسمی داده نمی‌شود. بنابراین، برخی از مدیران با وجود درک نسبی از کتابخانه دیجیتال، به علت نبود نیروی متخصص، قادر نیستند به اتکای نیروی داخلی خود به ساخت آن بپردازند. از این رو، یا امور دیجیتالی خود را به بیرون از سازمان  می‌سپارند و یا با دعوت مشاور و همراهی کارکنان همان سازمان، اقدام به ساخت کتابخانه دیجیتالی می‌کنند و همین باعث می‌شود کتابخانه‌های دیجیتالی آن طور که باید و شاید نتوانند به مخاطب‌های خود سرویس کامل و درستی ارائه کنند.  به طور کلی، کتابخانه الکترونیکی ، سازمانی است حاوی منابع خاص که نگهداری آنها، دارای ارزش زیادی بوده و لذا در آن راهکارهایی جهت گزینش، سازماندهی، ارائه دسترسی‌های کنترل شده، امکان توزیع، حفظ یکپارچگی و اطمینان از ماندگاری مجموعه اطلاعات در طول زمان، پیش بینی گردیده‌است. سهولت دسترسی به منابع و مقرون به صرفه بودن آن، امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با دیگر سازمانها، بکارگیری مکانیزمهایی جهت حف1 گسترش و توسعه، توجه به مسئله مالکیت معنوی، از مهمترین ملاحظات در کتابخانه دیجیتال است. هر چند تا دیروز شکل مرسوم دسترسی محققان به اطلاعات پژوهشی به اشکال کاغذی و لوح فشرده بوده‌است، اما  امروزه عرضه کنندگان اطلاعات، شبکه‌های وب را به عنوان رسانه‌ای مناسب‌تر برای پایگاه‌های اطلاعات مرجع و مجلات پژوهشی تمام متن یافته‌اند. کاربران می‌توانند از طریق وب، اطلاعات مورد نیاز تحقیق خود را در طول شبانه روز و در تمام روزهای هفته از هر مکانی بازیابی کنند. به علاوه، بسیاری از پایگاه‌های مبتنی بر وب، به شکل قوی تری تجهیز شده‌اند ویا اینکه اطلاعات بیشتری نسبت به شیوه‌های سنتی کاغذی یا لوح فشرده ارائه می‌کنند.. فناوریهای نو، فهرست‌های کتابخانه را از راهنماهای ساده منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده‌اند و در مرحله ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه‌های دنیا و مراکز اطلاع رسانی، به میز استفاده کنندگان هستند. داده‌های رقمی و تصاویر الکترونیکی، کم کم جایگزین منابع اطلاعاتی فیزیکی شده اند. روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی به تدریج اهمیت بیشتری از گردآوری مجموعه‌های جدید پیدا کرده‌است. به گفته کینگ در سال2010 بیش از80 درصد روزنامه‌ها و نشریات به صورت پیوسته و از طریق شبکه‌های دور بین‌المللی در دسترس خواهند بود. این پیشرفتها پیامدهای عمیقی کتابخانه‌های تخصصی دارد.