اینترنت و کتابخوانی
ینترنت در سال 1370 به جامعه ایران معرفی شد و از آن سال به بعد کم کم
در دسترس عموم قرار گرفت. زمانی که این پدیده تازه به میان مردم پا باز
کرده بود این سوال پیش رو بود که اساسا اینترنت به چه دردی می خورد؟ آن
روزها بیشترین کاربرد اینترنت در حوزه ایمیل و بعد‌ها چت کردن بود. حتی وب
سایت‌ها از تصویر و صوت و ویدئو خالی بود و تنها چیزی که می‌شد از آنها به
دست آورد (Text) بود. نرم افزارهای محدود آن زمان و سرعت‌های پایین
اینترنت باعث می‌شد نتوان از خیلی از امکانات اینترنت سر در آورد. اما
بزودی سایت‌ها و وبلاگ‌های مختلفی راه اندازی شد که کم کم از امکانات دیگر
این غول چند رسانه‌ای بهره می‌بردند. ایجاد پروژه‌های کتابخانه‌های
اینترنتی یکی از امتیازاتی بود که از سوی همه استقبال شد. سایت گوتنبرگ یکی
از آن سایت‌هایی بود که مجموعه بزرگی از کتابهای اینترنتی را در خود جای
داد. مجموعه‌ای از آثار ادبی جهان که دوره اعتبار حق مولفشان به دلیل گذشت
زمان بسیار از انتشارشان به پایان رسیده بود و متونی رایگان یا آزاد محسوب
می‌شدند که به صورت دیجیتال درآمدند. در آن زمان برخورد با این "کتابخانه
الکترونیک" برای کسی که عادت کرده بود دسترسی به "کتاب خارجی" یعنی سالی
یکبار مراجعه به نمایشگاه کتاب ، بسیار هیجان‌انگیز بود. آن وقت‌ها مجموعه
گوتنبرگ حاوی چند صد کتاب بود. بعدتر مجموعه کامل آن آثار را بر روی دیسک
نوری هم منتشر شد. این کتابخانه حالا چیزی بیش از 20000 جلد کتاب را در خود
جای داده است. کتاب‌ها در قالب‌های مختلف متنی (Text)، HTML،eBook و صوتی
آماده شده و ارائه می‌شوند. با ایجاد چنین کتابخانه‌های دیجیتالی این فکر
به ذهن ایرانی‌ها هم افتاد و در صدد ایجاد سایتی مشابه گوتنبرگ افتادند که
به آن گوتنبرگ فارسی می‌گویند. سایت قفسه که به همت شخصی و از سال 1384
فعال شد نوعی گوتنبرگ فارسی است. این پایگاه- کتابخانه با امکانات فنی قابل
قبول تعداد قابل توجهی کتاب در موضوعات مختلف را بصورت‌های PDF یا HTML در
اختیار علاقمندان قرار داده است و مورد استقبال زیادی قرار گرفته است.
تفاوتی که "قفسه" با پروژه گوتنبرگ دارد اما احتمالا بر سر حق‌مولف آثار
"دیجیتال" شده است. تصور نمی‌رود برای عرضه اینچنین این آثار هیچ هماهنگی
یا تمهیدی حقوقی صورت گرفته باشد. اما مسئله اینجاست که خواندن کتاب از پشت
مانتیتور کار بسیار دشواری است. در رابطه با "کتابهای الکترونیک" یا eBookها این سوال همیشه وجود داشته که آیا روزی جایگزین کتابهای سنتی و کاغذی می‌شوند یا نه؟ هنوز
هم برای خیلی از خوانندگان فیزیک کتاب جزو شخصیت کتاب است. ولی هستند
کسانی که آرام آرام خودشان را با فضای تازه همراه کرده و کتاب یا متن را در
همان شکل دیجیتالش استفاده می کنند.
شاید خواندن چند صفحه‌ای از راهنمای یک نرم‌افزار یا دستگاه سخت‌افزاری روی صفحه نمایشگر خیلی دشوار نباشد اما خواندن 3000 صفحه ای کتاب کنت مونت کریستو از پشت مانیتور کار ساده ای به نظر نمی رسد.
هنوز هم برای خیلی از خوانندگان فیزیک کتاب جزو شخصیت کتاب است. ولی هستند کسانی که آرام آرام خودشان را با فضای تازه همراه کرده و کتاب یا متن را در همان شکل دیجیتالش استفاده می کنند.
از سوی دیگر کتابخانه‌های عمومی سنتی نیز تحت تاثیر فن آوری‌های دیجیتال در کنار کتابهای خود به یک کتابخانه دیجیتال نیز مجهز می‌شوند.
ایجاد کتابخانه‌های دیجیتالی مشکلات فراوانی را پیش روی برنامه ریزان قرار داده است. یکی از این مشکلات حوزه نگرشی مدیران است. چنانچه نگرش مثبت و صحیحی از کتابخانه‌های دیجیتال وجود داشته باشد، شرایط و زمینه ساخت آن راحت‌تر فراهم می‌شود· درک ناصحیح از مفهوم کتابخانه‌های دیجیتال، ساده‌انگاری برای ایجاد کتابخانه‌های دیجیتال و نداشتن طرح و برنامه ریزی مدون برای ایجاد کتابخانه‌های دیجیتال از مهمترین مشکلات پیش رو ست.
با توجه به اینکه کتابخانه دیجیتال از پدیده‌های نوظهور در عرصه کتابداری است، هنوز در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی در قالب واحدهای مشخص به دانشجویان آموزشهای رسمی داده نمی‌شود. بنابراین، برخی از مدیران با وجود درک نسبی از کتابخانه دیجیتال، به علت نبود نیروی متخصص، قادر نیستند به اتکای نیروی داخلی خود به ساخت آن بپردازند. از این رو، یا امور دیجیتالی خود را به بیرون از سازمان می‌سپارند و یا با دعوت مشاور و همراهی کارکنان همان سازمان، اقدام به ساخت کتابخانه دیجیتالی می‌کنند و همین باعث می‌شود کتابخانه‌های دیجیتالی آن طور که باید و شاید نتوانند به مخاطب‌های خود سرویس کامل و درستی ارائه کنند. به طور کلی، کتابخانه الکترونیکی ، سازمانی است حاوی منابع خاص که نگهداری آنها، دارای ارزش زیادی بوده و لذا در آن راهکارهایی جهت گزینش، سازماندهی، ارائه دسترسی‌های کنترل شده، امکان توزیع، حفظ یکپارچگی و اطمینان از ماندگاری مجموعه اطلاعات در طول زمان، پیش بینی گردیده‌است. سهولت دسترسی به منابع و مقرون به صرفه بودن آن، امکان تبادل اطلاعات و منابع موجود با دیگر سازمانها، بکارگیری مکانیزمهایی جهت حف1 گسترش و توسعه، توجه به مسئله مالکیت معنوی، از مهمترین ملاحظات در کتابخانه دیجیتال است. هر چند تا دیروز شکل مرسوم دسترسی محققان به اطلاعات پژوهشی به اشکال کاغذی و لوح فشرده بوده‌است، اما امروزه عرضه کنندگان اطلاعات، شبکه‌های وب را به عنوان رسانه‌ای مناسب‌تر برای پایگاه‌های اطلاعات مرجع و مجلات پژوهشی تمام متن یافته‌اند. کاربران می‌توانند از طریق وب، اطلاعات مورد نیاز تحقیق خود را در طول شبانه روز و در تمام روزهای هفته از هر مکانی بازیابی کنند. به علاوه، بسیاری از پایگاه‌های مبتنی بر وب، به شکل قوی تری تجهیز شده‌اند ویا اینکه اطلاعات بیشتری نسبت به شیوه‌های سنتی کاغذی یا لوح فشرده ارائه می‌کنند.. فناوریهای نو، فهرست‌های کتابخانه را از راهنماهای ساده منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده‌اند و در مرحله ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه‌های دنیا و مراکز اطلاع رسانی، به میز استفاده کنندگان هستند. داده‌های رقمی و تصاویر الکترونیکی، کم کم جایگزین منابع اطلاعاتی فیزیکی شده اند. روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی به تدریج اهمیت بیشتری از گردآوری مجموعه‌های جدید پیدا کرده‌است. به گفته کینگ در سال2010 بیش از80 درصد روزنامه‌ها و نشریات به صورت پیوسته و از طریق شبکه‌های دور بین‌المللی در دسترس خواهند بود. این پیشرفتها پیامدهای عمیقی کتابخانه‌های تخصصی دارد.
